Cafer Paşa (Ağa) Dârülhadisi

Cafer Paşa (Ağa) Dârülhadisi

Yerleşim Yeri: İstanbul/Eyüp-Kızıl Mescid yanı

Kurucusu: III. Murad devri vezirlerinden Cafer Paşa? (995/1587)

Mimarı:

Yapılış Tarihi: 990/1582

Pâyesi: Kuruluş tarihinde 50’li, 1063/1652-53’te Şeyhülislam işaretiyle verilmekte idi.

Tanıtımı: Kurucusu III. Murad devri vezirlerinden Cafer Paşa‘dır. Enderun’dan yetişerek 937/1530-1531’de Sultan Süleyman‘ın silahtarlığında bulunmuş, II. Selim devrinde Vezir-i Azam Sokullu tarafından baş kapıcılığa getirilmiş ve takiben Cafer Ağa, 976/1568-1569 senesinde İstanbul yangınında ağalıktan azlolunarak Rumeli Beylerbeyi verilmiştir. Daha sonra vezarete yükselerek 995/1586-1587 tarihinde vefat etmiştir. Eyüb‘de Kızıl Mescid yanındaki türbede medfundur. Cafer Paşa’nın türbesi yakınında Dârülhadis’i, Halvetiye’ye meşrut zaviyesi vardır. Dârülhadîs günümüzde harap olup zaviye kısmen ayakta bulunmaktadır. Cafer Paşa bu eserleri 990/1582 tarihinde itmam ettirmiştir.[1] İstanbul’da kendisine ait odaların, fırın, dükkan ve değirmenlerinin,[2] çeşme ve su yollarının[3] bulunduğu kayıtları mevcuttur. Ayrıca bu zâtın Sultan Bayezid-i Veli Camii avlusundaki mekteb ve dersanesinin,[4] Ayasofyay-ı Kebir yanındaki medresesinin,[5] Edirnede Bostaniyan Odalarında‘ki mektebinin,[6] de bulunduğu kayıtlar vardır.

1792’de Darülhadis-i Kızıltaş olarak kaydedilen bu darülhadîs altı hücreden oluşmaktaydı. 1869’da da faal durumda olan bu darülhadiste 13 talebe ders almaktaydı.[7] Zaman zaman tamiratan geçen bu darülhadîs 1871’de 3000 kuruş masrafla Küçük Yorgi Kalfa‘ya ihale edilmişti.[8] 1901 tarihinde 5000 kuruş masrafla vakfın mevcudundan kullanılmak üzere tamiratı gerçekleşmiş, 23 Ağustos 1908 tarihinde Büyük Çırçır yangınında yanmış, arsasının bir kısmı ise umuma ait araziye karışmıştı.[9]

Müderrisleri:

1. el-Mevlâ Yahya b. Mustafa (ö. 1067/1656) (1067’de) (İlk müderrisi); İlmî tahsilini yaptıktan sonra şeyhülislam Muid Efendi’den ders almıştır. Medrese tahsilini bitirdikten sonra 1067 tarihinde yeni yapılan Hadım Caferağa Darülhadisi’ne ilk hoca olarak tayin edilmiştir. Aynı yıl vefat etmiştir.[10]
2. Ömer b. Mehmed Efendi (1039/1630); 962/1554-55 tarihinde dünyaya gelen bu zat, çeşitli medreselerde görev yaptıktan sonra 990/1582’de Niksar Medresesi’ne günde 50 akçe ile müderris olmayı arzu ederken, o tarihte medresenin başkasına verilmesine kızarak vazife almaktan imtina etmişti. Ancak bu sırada Eyyub‘da Cafer Paşa Darülhadisi inşa edilerek günde 50 akçe ile buna verildi. Buradan Zal Paşa Camii’ne vaiz tayin edildi. Daha sonra yine vaiz, Şehzâde hocası ve kazasker olmuş, hac yolculuğuna çıkmış, 1039/1630 tarihinde de vefat etmişti. Cebel-i Mualla’da Hazret-i Hadice yanında defnedilmişti.[11]
3. Bağdadizâde Abdullah Efendi (ö. 1089/1678) (1067’de); 1067 tarihinde Hadım Cafer Ağa Darülhadîs hocalığına tayin edilmiştir.[12]
4. Kara Himmet Efendi (ö. 1074/1663) (1073-1074/1673 arası); Anadolu‘da doğmuş ve ilim tahsili yaşına geldiğinde İstanbul‘a gelmiştir. Burada Mustafa Efendi’den ders almıştır. Medrese tahsilini bitirdikten sonra 1067 tarihinde ilk olarak yapılan Mirahur Medresesi’ne ilk hoca olarak tayin edilmiştir. Daha sonra 1070 tarihinde Süheyl Bey Medresesi’ne tayin edilmiş, 1073 tarihinde Cafer Ağa Darülhadîs hocalığına tayin edilmişti. 1074 tarihinde vefat etmiştir.[13]
5. Abdurrahman Efendi (ö. 1077/1666) (1074-1077/1666 arası); Bolu‘da doğmuş ve oranın âlimlerinden ders almıştır. Daha sonra İstanbul‘a gelerek burada İsmetî Muhammed Efendi’den ders almış, medrese tahsilini bitirdikten sonra 1056 tarihinde Selanik kazası tahsildarlığına tayin edildi. Kendisinden istenen 8 kese akçeyi veremediği için azledildi. 10 sene uzlet hayatı yaşadıktan sonra 169 tarihinde Belyan?? Ağa Medresesi’ne tayin edildi. 1070 tarihinde Abdurrahman Paşa Medresesi’ne, 1072 tarihinde Abdullah Ağa Medresesi’ne, 1073 tarihinde Gazi Abdülhalim Medresesi’ne, 1074 tarihinde Fatma Sultan Medresesi’ne tayin edildi. 1074 tarihinde Cafer Ağa Darülhadîs hocalığına tayin edildi. 1077 tarihinde vefat etti.[14]
6. Emir Buharî Şeyhi Damadı Seyyid Ahmed Efendi (ö. 1092/1681) (1074-1076/1665 arası); Giresun‘da doğdu. Şeyhülislam Abdürrahim Efendi dergâhına intisab ederek hizmetinde bulunmuştur. 1061’de adı geçen şeyh Belgrad‘a sürgün edildiğinde onunla beraber giderek imamlığını yapmıştır. 1066’da efendisi vefat ettikten sonra İstanbul‘a gelerek medrese tahsilini bitirdikten sonra, 1067’de Hace Dursun Medresesi’ne, 1069’da Ümmülveled Medresesi’ne, 1071’de Kepenkçi Sinan Medresesi’ne, 1072’de Kadı Abdülhalim Medresesi’ne, 1073’te Fatma Sultan Medresesi’ne, 1074’te Cafer Ağa darülhadîs hocalığına tayin edildi. 1076’da Efdalzâde Medresesi’ne, 1079’da Kara Çelebizâde Mahmud Efendi Medresesi’ne, 1080’de Rüstem Paşa Medresesi’ne, 1081’de Sahn-ı Seman’ın birine, aynı yılda Murad Paşay-ı Cedid Medresesi’ne, 1083’te Kadırga Limanı‘ndaki Mehmed Paşa Medresesi’ne, 1086’da Sultan Selim-i Kadim Medresesi’ne, 1089’da Süleymaniye medreselerinden birine hoca olarak tayin edildi. 1091’de Yenişehir kadılığına tayin edildi. 1092’de bu görevinden azledilerek aynı yılda vefat etmiştir.[15]
7. Yek Çeşm Ahmed Efendi (1077’de); 1077 tarihinde Cafer Ağa Darülhadîs hocalığına tayin edildi.[16]
8. Mehmed Salih Efendi (1084’te); 1084 tarihinde Hadım Cafer Ağa müderrisliğine ibtida-i hariç payesi ile Mehmed Salim Efendi tayin edildi.[17]
9. Bosnevî İbrahim Efendi (ö. 1106/1695) (1099’da); Bosna‘da doğmuştur. İlim tahsil edecek yaşa geldikten sonra ilim tahsiline başlamış ve büyük âlimlerden birinden uzun süre ders almıştır. Medrese tahsilini bitirdikten sonra 1099 tarihinde Caferağa darülhadîs hocalığına tayin edilmiştir. 1106 tarihinde Edirnekapısı‘ndaki Mehmed Paşa Medresesi’ne tayin edilmiş ve aynı yıl vefat etmiştir.[18]
10. Müsevvid Mahmud Efendi (1110’da); Konya‘da doğmuştur. İlim tahsil edecek yaşa geldiğinde ilim tahsiline başladı. Şeyhülislam Debbağzâde Mehmed Efendi‘nin eşiğine intisap ederek kendisinden uzun süre ders almıştır. Medrese tahsilini bitirdikten sonra 1110 tarihinde Caferağa darülhadîs hocalığına tayin edildi. 1117 tarihinde Firuzağa Medresesi’ne, 1119 tarihinde Yarhisar Medresesi’ne, hoca olarak tayin edildi. 1122 tarihinde Mekke kadısı olan Tefsirîzâde Muhammed Ataullah’ın hizmetleri için Mekke’ye gitti. Bu zat ilim ve irfanla meşgul olurdu. Vakitlerinin çoğunu fetva vermekle geçirirdi.[19]
11. Seyrekzâde Seyyid Muhammedzâde Casim Efendi (ö. 1138/1726) (1120-1130/1717 arası); IV. Murad devri âlimlerindendir. Büluğ çağına gelmeden tahsile başlamış, asrının âlimlerinden ders almıştır. 1110 tarihinde Hocazâde Seyyid Osman Efendi ikinci defa Anadolu sadrazamlığına giderken Muhammed Casim Efendi de onunla gitmiştir. Medrese tahsilini bitirip 40 akçe ile mezun olmuştur. 1120 tarihinde Caferağa Darülhadîs Medresesi’ne mülâzım olarak atandı. 1130 Rebiülulası’nda harici hareket-i misliye sayılarak Revanî Çelebî Medresesi hocalığına atandı. 1133 Şaban’ında ibtida-i dâhil sayılarak Yunus Paşa medresesi hocalığına atandı. 1137 Şevval’inde Mimar Sinan Medresesi’ne atandı. 1138 Şevval’inde vefat etti.[20]
12. Müsevvid Ali Efendi (1137’ye kadar); Müsevvid Ali Efendi 1137 tarihine kadar Caferağa Darülhadîs Medresesi’nde müderris olarak çalışmıştı. Onun yerine ise Seyyid Ahmed Kürdî Efendi getirilmişti.[21]
13. Seyyid Ahmed Kürdî Efendi (ö. 1139/1727) (1137-1139/1727); Diyarbakır‘da doğdu. İstanbul‘a gelerek Şeyhülislam Ebezâde Abdullah Efendi‘nin Sultan Bayezid Medresesi’nde derslerine devam ederek kendisinden uzun süre ders almıştır. Medrese tahsilini bitirip 40 akçe ile mezun olmuştu. Vazife beklerken 1137 Şevval’inde Caferağa Darülhadîs Medresesi’ne (Müsevvid Ali Efendi) yerine mülâzım olarak tayin edildi. Emsalleri arasında büyük ilme sahip biri idi. 1139 yılı Muharrem’inde vefat etti.[22]
14. Seyyid Mehmed Feyzullah Efendi (1141’e kadar); Seyyid Feyzullah Mehmed Efendi’den önce bu zât Cafer Ağa Darülhadisi müderrisliği yapmıştır.[23]
15. Seyyid Mehmed Feyzullah Efendi (1141’de); 1141’de, Seyyid Mehmed Feyzullah Efendi yerine Seyyid Feyzullah Mehmed Efendi ibtida-i hariç pâyesi ile Cafer Ağa Darülhadisi’ne müderris olarak tayin edilmiştir.[24]

Bu yazı Dârülhadis Araştırma Projeleri kapsamında yayın hazırlıkları halen devam etmekte olan “Osmanlı İlim Geleneğinde İstanbul Dârülhadisleri ve Müderrisleri” başlıklı çalışmadan alınmıştır.

[1] Ali Yardım, “Darülhadis”, DİA, VIII, 531; Ali Yardım, a.g.e., s. 97; Cahit Baltacı, Osmanlı Medreseleri, s. 872; Ahmet Gül, a.g.e., s. 186; Cahid Baltacı “Dârülhadisler”, s. 39.

[2] Osmanlı Arşivleri, Tarih, 11/N/954 (Hicri), Gömlek No: 4024; Fon Kodu: TS. MA. d.; Osmanlı Arşivleri, Tarih, 9/Z/966 (Hicri), Gömlek No: 3915; Fon Kodu: TS. MA. d.

[3] Osmanlı Arşivleri, Tarih, 29/Z/1171 (Hicri), Dosya No: 40; Gömlek No: 2826; Fon Kodu: AE. SMST.III.

[4] Osmanlı Arşivleri, Tarih, 28/Z/1127 (Hicri), Dosya No: 28; Gömlek No: 1393; Fon Kodu: C. MF..; Osmanlı Arşivleri, Tarih, 22/Ş/1267 (Hicri), Dosya No: 181; Gömlek No: 9011; Fon Kodu: C. MF..

[5] Osmanlı Arşivleri, Tarih, 07/N/1213 (Hicri), Dosya No: 18; Gömlek No: 871; Fon Kodu: C. MF..; Osmanlı Arşivleri, Tarih, 29/L/1149 (Hicri), Dosya No: 149; Gömlek No: 7415; Fon Kodu: C. MF..; Osmanlı Arşivleri, Tarih, 29/Za/1179 (Hicri), Dosya No: 153; Gömlek No: 7614; Fon Kodu: C. MF..

[6] Osmanlı Arşivleri, Tarih, 23/B/1206 (Hicri), Dosya No: 27; Gömlek No: 1330; Fon Kodu: C. MF..

[7] Kütükoğlu, XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, s. 263.

[8] 26 Safer 1288/17 Mayıs 1871 tarihli ilmühaber kaydı: EV. nr. 18486. vr. 11b; Kütükoğlu, XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, s. 263.

[9] Kütükoğlu, XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, s. 263-264.

[10] Şeyhî, a.g.e., III, 246.

[11] Ataî, a.g.e., II, 728-729; Ahmet Gül, a.g.e., s. 186.

[12] Şeyhî, a.g.e., III, 246.

[13] Şeyhî,  a.g.e., a.g.e., III, 301-302.

[14] Şeyhî,  a.g.e., III, 336-337.

[15] Şeyhî,  a.g.e., III, 487-488.

[16] Şeyhî, a.g.e., III, 337.

[17] Osmanlı Arşivleri, Tarih, 17/R/1084 (Hicri), Dosya No: 3, Gömlek No: 290; Fon Kodu: İE. EV.

[18] Şeyhî, a.g.e., IV, 121-122.

[19] Şeyhî, a.g.e., IV, 322.

[20] Şeyhî, a.g.e., IV, 609.

[21] Şeyhî, a.g.e., IV, 617.

[22] Şeyhî, a.g.e., IV, 617.

[23] Osmanlı Arşivleri, Tarih, 17/Za/1141 (Hicri), Dosya No: 25, Gömlek No: 2690; Fon Kodu: İE. TCT.

[24] Osmanlı Arşivleri, Tarih, 17/Za/1141 (Hicri), Dosya No: 25, Gömlek No: 2690; Fon Kodu: İE. TCT.; Osmanlı Arşivleri, Tarih: 29/Z /1255 (Hicrî)  Dosya No: 41  Gömlek No: 2027  Fon Kodu: C..MF..