Osman Efendi Dârülhadisi

Yerleşim Yeri: İstanbul

Kurucusu: Osman Efendi

Mimarı: Bilinmiyor.

Yapılış Tarihi: 1064/1654’ten önce

Pâyesi: İbtidâ-i hariç (20 akçeli)

Tanıtımı: Osman Efendi Dârülhadisi 1064/1654 senesinde yaptırılmıştır.[1]

Müderrisleri:

  1. Kız Ali Efendi (ö. 1083/1672) (Kurumun ilk müderrisi. Görev süresi: 1064-1068):
    Yenişehir civarında doğmuştur. Küçük yaştan itibaren ilim tahsiliyle meşgul oldu. Uzun Hasan Efendi‘den ders almış, Fikrî Ahmed Efendi‘ye de hocalık yapmıştır. 1049’da İstanbul Valide Medresesi’ne mülâzım olarak tayin edildi. 1051’de mülâzemeti bitmiş, 1064’de Osman Efendi Dârülhadisi’ne hoca olarak tayin edilmiştir. Kız Ali Efendi’nin resmi vazife ve tayinleri sonraki süreçte çeşitli kurumlar üzerinden devam etmiştir. Bunlar içerisinde 1068 Hasan Paşa Medrese hocalığı, 1071 Hankâh Medrese şeyhliği, 1073 Sahn-i Semân hocalığı, 1074 Murad Paşa Atik Medresesi, 1076 Zal Paşa Sultani Medresesi, 1078 Şehzâde Dârülifâdesi hocalığı, 1080 Süleymaniye Medreseleri, 1081 Süleymaniye Dârülhadisi hocalığı sayılabilir. 1083’de Halep kadılığına tayin edilmiş, aynı yıl vefat etmiştir. Özellikle fıkıh ilminde çok meşhur idi.[2] Şeyhî, ulemadan Kız Ali Efendi’yi tanıtırken şöyle der: “1064 Şaban’ında (Haziran 1654) Dârülhadis-i Osman Efendi‘ye, ibtidâ-i hariç itibar olunup, ibtida bunlara tevcih olundu”.[3]
  2. Salih Paşa İmamı İsmail Efendi (ö. 1081/1670) (Görev süresi: 1068-1075): İstanbul’da sadrazam Salih Paşa’nın imamlığını yaptığı için Salih Paşa İmamı demekle meşhur olmuştu. Medrese tahsilini Şeyhülislâm Abdurrahman Efendi’den ders alarak tamamladı. 1057 tarihinde Molla Kestel Medresesi’ne, 1068’de Osman Efendi Dârülhadisi’ne hoca olarak tayin edildi. 1075 tarihinde Ahî Çelebi, 1079’da ise Hasan Paşa Medresesi’ne tayin edildi. 1080 tarihinde Ankara kazası Mevlevî şeyhliğine tayin edildi. 1081 tarihinde Tokat kadılığına tayin edilmiş, aynı yıl vefat etmiştir.[4]
  3. Şeyhülislâm Mirza Mustafa Efendi (el-Mevlâ el-Fazıl Mustafa b. Abdürraûf) (ö. 1135/1722) (Görev süresi: 1075-1081): Trabzon’un Batum kasabasında 1040 tarihinde doğdu. 1056 civarında başkent İstanbul’a gelmiş, Galata Saray’ında Padişah çocukları zümresine girmiştir. Yüksek bir kabiliyeti olan Mirza Mustafa Efendi, önce zamanın imamı Sultan Sami Hüseyin Efendi ve Keçi Muhammed Efendi’den, daha sonra Minkarîzâde Yahya Efendi’den ders aldı. Aynı zamanda bu zattan tasavvuf konusunda da feyz almıştır. Daha sonra tasavvufla ilgilendi. IV. Sultan Mehmed Han kendisine büyük değer verdi. 1075’de Osman Efendi Dârülhadis’ine müderris olarak atandı. 1081’de Kasım Paşa Medresesi’nin sâneviyye kısmında hocalık yaptı. 1083’te Ataullah Efendi yerine Nişancı Paşa Atik Medresesi’nde hocalık yaptı. Aynı yıl IV. Sultan Mehmed Han Kamence kalesini almak için sefere çıktığında Mirza Mustafa Efendi’yi de beraberinde götürdü. Kalenin fethinden sonra Halep pâyesi kendisine verildi. 1085 senesinin Şaban ayının başında bu vazifesinden ayrıldı. Başta İstanbul, Konya, Mısır, Şam olmak üzere 30 ilde kadılık yapmış ve nihayet 1135/1722 tarihinde vefat etmiştir. Mirza Mustafa Efendi hadis ilminde yüksek bilgiye sahip biridir. Birçok eser yazmıştır. Hadis ilmiyle ilgili olarak kıyamet alametleri konusunda kıymetli bir tercümesi vardır.[5]
  4. Mahmud Paşa Mahkemesi Kâtibi Seyyid Ahmed Efendi (ö. 1125/1712) (Görev süresi: 1115-1118): Sultan IV. Mehmed Han döneminde yaşamış âlimlerdendir. Bulûğ çağına erdiğinde ilim tahsiline başladı. Medrese tahsilini bitirdikten sonra ilk olarak Daye Hatun Medresesi’ne tayin edildi. 1115 tarihinde Osman Efendi Dârülhadisi’ne, 1118 tarihinde Yusuf Paşa Medresesi’ne, 1120 tarihinde Behramiyye Medresesi’ne, 1122 tarihinde Emre Hâce Medresesi’ne, 1124 tarihinde Sahn-ı Seman müderrisliğine tayin edilmiş, 1125 tarihinde de vefat etmiştir.[6]
  5. Abdürrahim Efendi (Görev süresi: 1171’de çalışıyor): 1171’de Osman Efendi Dârülhadisi’nde muhaddis olarak fiilen görev yapmaktaydı.[7]

Bu yazı Dârülhadis Araştırma Projeleri kapsamında yayın hazırlıkları halen devam etmekte olan “Osmanlı İlim Geleneğinde İstanbul Dârülhadisleri ve Müderrisleri” başlıklı çalışmadan alınmıştır.

[1] Ali Yardım, “Dârülhadis”, DİA, VIII, 531; Cahid Baltacı “Dârülhadisler”, s. 40.

[2] Şeyhî, a.g.e., III, 392-393.

[3] Şeyhî, a.g.e., III, 393.

[4] Şeyhî, a.g.e., IV, 373.

[5] Şeyhî, a.g.e., III, 534-536.

[6] Şeyhî, a.g.e., IV, 357-358.

[7] Osmanlı Arşivleri, Tarih, 29/R/1171 (Hicri), Dosya No: 117, Gömlek No: 5801; Fon Kodu: C.MF.