Bir Osmanlı Darülhadisi

Eğitim-öğretimin müesseseleşme yolundaki ilk aşaması olarak Hz. Peygamber’in ashabıyla beraber başta Erkam b. Ebü’l-Erkam’ın evi olmak üzere ashaptan bazılarının evlerinde yaptığı toplantılar zikredilebilir. Bu evlerde Mekkeli müslümanlar bir araya gelerek Resûl-i Ekrem’in öğretmenliğinde O’nun ilk talebeleri olma şerefine nail olmuşlardı.  Mekke’den Medîne’ye hicret edildikten sonra bu faaliyetler biraz daha yaygınlaşıp çeşitlendi. Hz. Peygamber Medîne’ye gelmeden önce Mekkeli sahabelerden bazılarını öğretmen olarak buraya göndermişti. Medîne’de eğitim ve öğretim merkezi gibi kullanılan evlerin olduğu zikredilmektedir. Nitekim burada, Mahreme b. Nevfel, Es’ad b. Zürâre, Külsüm b. Hidm ve Sa’d b. Heyseme’nin evlerinin bu maksatla faaliyet gösterdiklerini biliyoruz. Bunlardan bilhassa Es’ad b. Zürâre’nin evi [...]

Yerleşim Yeri: İstanbul/Üsküdar-İskele yakınında Kurucusu: İsfendiyaroğulları’ndan Kızıl Ahmed’li Şemsî Ahmed Paşa (988/1580) Mimarı: Mimar Sinan Yapılış Tarihi: 980/1572 veya yaklaşık 988/1580 Pâyesi: Tanıtımı: Kurucusu İsfendiyar oğullarından Kızıl Ahmedli Şemsi Ahmed Paşa‘dır. Sultan Selim hizmetinde bulunarak Enderun-i Humayun’dan avcıbaşı, bölük ağası, ulufeci ağası, sipahi ağası, 958/1551’de Şam, 962/1554-55’de Anadolu ve sonra Rumeli beylerbeyi olmuştur. Daha sonra vezir olan Ahmed Paşa, Kanunî II. Selim ve III. Murad devrinde onlara hizmet etti ve 988/1580-81’de vefat etti. Üsküdar‘da iskele yakınlarında cami, Dârülhadis, türbe, saray ve zaviyesi bulunmaktadır. Günümüzde cami, Dârülhadîs ve türbe ayakta olup diğerleri yıkılmıştır. Caminin kapısı üzerinde Ülvî’nin kaleme aldığı dört satırlık [...]

Yerleşim Yeri: İstanbul/Çarşamba; Çilekeş ile Çulhalar sokakları köşesinde/Çarşambapazarı Kurucusu: III. Murad devri darüssaade ağalarından Habeşî Mehmed Ağa (999/1591) Mimarı: Mimar Davud Ağa Yapılış Tarihi: 993/1585 Pâyesi: Tanıtımı: Kurucusu III. Murad devri dârusseade ağalarından Habeşî Mehmed Ağa‘dır. Saraydan yetişerek ak ağalığa, oradan da 990/1582’de bütün saray ağalıklarının üstünde olan dârusseade ağalığına yükselmiş ve böylece saray teşkilatında sedaret ve meşihattân sonra üçüncü sırayı işgal etmiştir. Büyük ağa da denilen dârusseade ağalığına padişah vakıfları nazırlığı ve Kanunî Sultan Süleyman zamanında da Harameyn evkafı nazırlığı da ilave edilmişti. Bütün bu işler için de Çarşamba günü divan kurulması kararlaştırılmıştı. Mehmed Ağa 999/1590-91 tarihinde vefat etti. [...]

Hüsrev Kethüdâ Dârülhadîsi Yerleşim Yeri: İstanbul/Vefa Lisesi’nin karşısında, Kovacılar Caddesi’yle Taş Tekneler Sokağı’nın köşesinde Kurucusu: Hüsrev Kethüdâ Mimarı: Yapılış Tarihi: 973/1565 Pâyesi: Tanıtımı: Ekrem Hakkı Ayverdi, Molla Hüsrev Mescidi’nden bahsederken; “Vefa Lisesi’nin karşısında, Kovacılar caddesiyle Taş Tekneler sokağının köşesinde olup, Molla Hüsrev’in İstanbul‘daki üç camiinden biridir” dedikten sonra şu bilgiyi kaydeder: “Mescidin yanında, Taş Tekneler sokağı içinde; Hüsrev Kethüda Dârülhadisi, karşısında Sebil’i, ona bitişik Etmekçi Ahmed Paşa Medresesi bulunmaktadır.”[1] Cahid Baltacı ise, bir yerde Hüsrev Kethüdasi Medresesi’nden,[2] bir başka yerde de Hüsrev Kethüda Darülkurrası’ndan bahsetmekte,[3] fakat Hüsrev Kethüda Dârülhadisi’nden bahsetmemektedir. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’ne atfen Darülkurranın 973/1565 tarihinde yapıldığını kaydeden Baltacı’nın [...]

Süleymaniye Dârülhadisi Yerleşim Yeri: İstanbul/Süleymaniye Camii ve Külliyesi bünyesinde/Dökmeciler Kurucusu: Kanuni Sultan Süleyman Mimarı: Mimar Sinan Yapılış Tarihi: 964/1557 Pâyesi: ilk başta 100 akçe (Fakat vakfiyesinde 50 akçe şartı bulunmaktadır) Tanıtımı: Kurucusu Kanunî Sultan Süleyman Han’dır. İstanbul‘da Süleymaniye Camii’nin kıble tarafında uzanan Dârülhadîs 964/1556-57 tarihinde tamamlanmıştır. İstanbul, Dökmeciler‘dedir. Günümüzde ayakta bulunan Dârülhadis, kubbeli bir oda ve kubbesiz 19 veya 16[1] odadan müteşekkildir. pâye bakımından Dârülhadîs tevcihlere nazaran devrinin en yüksek seviyedeki Dârülhadisi olduğu halde vakfiyede müderrise yevmî 50 akçe verilmesi şart koşulmuştur. Ancak Dârülhadisin tesis tarihinde ilk müderrisin yevmî 100 akçe ile tayin edildiği bilinmektedir. Anlaşıldığına göre vakfiye, Medresenin inşasından [...]

Atik Vâlide Darülhadisi Yerleşim Yeri: İstanbul/Üsküdar-Toptaşı (Üsküdar İmam-Hatip Lisesi) Kurucusu: II. Selim’in eşi ve III. Murad’ın annesi Nurbanu Sultan (991/1583) Mimarı:  Mimar Sinan Yapılış Tarihi: 990/1582 veya 991/1583 veya 987/1579-80 Pâyesi: 40 akçeli Tanıtımı: Kurucusu II. Selim’in hanımı, III. Murad’ın annesi, Venedikli Nurbanu Valide Sultan‘dır. 991/1583 senesinde Üsküdar Toptaşı‘nda yapılan cami ve tekke ile yahut 987/1579-1580’de tamamlanan medrese ile tamamlanmış olmalıdır. Caminin arka tarafında ve çınar ağaçlarının arkasındadır. Harap halde iken yakında restorasyon yapılmıştır.[1] Bu darülhadîs Atik Valide Sultan Camii’nin Batısında, Kuzey-Güney doğrultusunda bir sıra odadan oluşmaktadır. XIX. Yüzyılda üzerine kat çıkılan yapı son yıllarda yapılan eklemeler ve geçirdiği yangın [...]

Yerleşim Yeri: İstanbul/Kasımpaşa-Kozlu dere Kurucusu: Kanuni, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde Kaptan-i Derya ve ikinci Vezir olan Piyâle Paşa (985/1578) Mimarı: Mimar Sinan Yapılış Tarihi: 981/1573 Pâyesi: Tanıtımı: Kanunî Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde Kaptan-ı Derya ve ikinci vezir olarak devletin üst kademelerinde görev yapan Piyale Paşa (985/1578) içinde bir Dârülhadis de bulunan bir külliyenin banisidir. Aynı zamanda II. Selim’in damadı olan (Gevherhan Sultan’la evli) Piyale Mehmed Paşa, Kanuni son seferi olan Sigetvar’a çıktığı sırada, o da deniz seferlerine çıkarak Sakız Adası’nı fethetmişti.[1] II. Selim döneminde Birgi‘de Atâullah Efendi Dârülhadisi, Kasımpaşa‘da Piyale Mehmed Paşa Dârülhadisi, Üsküdar‘da [...]

Osman Efendi Dârülhadisi Yerleşim Yeri: İstanbul Kurucusu: Osman Efendi Mimarı: Bilinmiyor. Yapılış Tarihi: 1064/1654’ten önce Pâyesi: İbtidâ-i hariç (20 akçeli) Tanıtımı: Osman Efendi Dârülhadisi 1064/1654 senesinde yaptırılmıştır.[1] Müderrisleri: Kız Ali Efendi (ö. 1083/1672) (Kurumun ilk müderrisi. Görev süresi: 1064-1068): Yenişehir civarında doğmuştur. Küçük yaştan itibaren ilim tahsiliyle meşgul oldu. Uzun Hasan Efendi‘den ders almış, Fikrî Ahmed Efendi‘ye de hocalık yapmıştır. 1049’da İstanbul Valide Medresesi’ne mülâzım olarak tayin edildi. 1051’de mülâzemeti bitmiş, 1064’de Osman Efendi Dârülhadisi’ne hoca olarak tayin edilmiştir. Kız Ali Efendi’nin resmi vazife ve tayinleri sonraki süreçte çeşitli kurumlar üzerinden devam etmiştir. Bunlar içerisinde 1068 Hasan Paşa Medrese hocalığı, [...]

Yerleşim Yeri: İstanbul/Şeyh Vefa Türbesi yakınında Kurucusu: III. Mehmed Mimarı: Yapılış Tarihi: Yaklaşık 1003/1595 tarihinden önce Pâyesi: 60 akçe üstü Tanıtımı: Kurucusu III. Mehmed’dir. 974/1567’de doğup, 1012/1603’de vefat etmiştir. Türbesi Ayasofya Camii avlusundadır. Adlî mahlası ile şiirleri vardır. Medine‘de bir medrese ve bir mescidi vardır. İstanbul‘da Şeyh Vefa türbesi yakınında babası Sultan III. Murad’ın ruhu için bir Dârülhadîs yaptırtmıştı. Babası III. Murad’ın ruhu için Şeyh Vefa türbesi kurbünde inşa ettirmiştir. Dârülhadis, “Hakaniye” diye tanınmaktadır. XVI. Asrın sonlarında inşa edilen bu binadan bugün hiçbir eser mevcut değildir. pâye bakımından 1006/1597-1598’de altmış üstü bir medrese idi. Mustafa Efendi’ye yevmî 100 akçe veriliyordu.[1] [...]